दमक, १ कार्तिक — तिहार नजिकिँदै गर्दा झापाको दमक लगायत देशभर झिलिमिली बत्तीको चटारो बढ्दै गएको छ। तर, यही विद्युतीय प्रकाशको चमकसँगै माटोका दियोहरू बिस्तारै हराउँदै गएका छन्।

विगतमा तिहारको मुख्य आकर्षण माटोका दियोहरू नै हुन्थे — जसले घर आँगन मात्र होइन, मौलिक संस्कृति र आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रलाई पनि उज्यालो पार्थे। तर अहिले भने बजारमा झिलिमिली बत्तीहरूको अत्यधिक प्रयोगका कारण माटोका दियोहरू किन्ने ग्राहक नै हराउन थालेका छन्।

स्थानीय व्यवसायीहरूका अनुसार, पहिले तिहारको समयमा हजारौं दियो बिक्री हुन्थ्यो। अहिले भने थोरै मात्र माग हुने भएकाले उनीहरू बिस्तारै अन्य व्यवसायतर्फ लाग्न थालेका छन्। “पहिले भारतबाट पनि माटोका दियो ल्याउनुपर्थ्यो, अहिले त आफ्ना दियो पनि बिक्री हुँदैनन्,” दमकका एक व्यवसायीले दुखेसो पोखे।

दियोसँग जोडिएको धार्मिक र सांस्कृतिक मान्यता पनि हराउँदै गएको छ। पहिले तोरीको तेल वा घ्यू प्रयोग गरेर बनाइने दियो बाल्दा वातावरण शुद्ध हुने, नकारात्मक ऊर्जा हट्ने भन्ने विश्वास रहन्थ्यो। तर, अहिले ती परम्परा आधुनिकताका बीच हराउँदै गएका छन्।

विद्युतीय झिलिमिली बत्तीहरूले सजिलो र आकर्षक वातावरण बनाउने भए पनि यसले स्थानीय उत्पादनमा कमी ल्याएको छ। स्थानीय माटाका सामान बनाउनेहरू आत्मनिर्भर हुन नसक्ने अवस्थामा पुगेका छन्।

सांस्कृतिक विज्ञहरूका अनुसार, “झिलिमिली बत्तीले घर उज्यालो पार्छ, तर माटोको दियोले संस्कृति उज्यालो पार्थ्यो।” आधुनिकतासँगै मौलिकताका मूल्य बिर्सिँदै गएमा परम्परागत पहिचान नै संकटमा पर्ने चिन्ता उनीहरूको छ।